VV-ja propozon plafonimin e çmimeve, gjykatësit mbrojnë Kosovën nga populizmi duke refuzuar nismën qeveritare!

Çmimet e mallrave dhe shërbimeve po rriten me shpejtësi, duke gërryer fuqinë blerëse të qytetarëve, të cilët jetojnë me të ardhura mesatare mujore prej rreth 540 eurosh. Në vend që të adresojë këtë krizë me politika të bazuara në logjikë ekonomike, qeveria e Vetëvendosjes, e udhëhequr nga Albin Kurti, dhe deputetët e saj po tregojnë një inkompetencë të frikshme ekonomike duke propozuar kontrollin e çmimeve, të quajtur "plafon". Kjo masë populiste, e prezantuar si shpëtim për qytetarët, është një recetë për katastrofë që do të sjellë mungesa, tregje të zeza dhe kaos ekonomik. Nëse kontrolli i çmimeve do të ishte një zgjidhje magjike, çdo vend në botë do ta kishte zbatuar. Por historia dhe logjika ekonomike tregojnë të kundërtën: kjo politikë është një iluzion i rrezikshëm, i dështuar kudo që është provuar, nga SHBA-ja e viteve 1970 deri te Venezuela dhe Zimbabve.

Ekonomistët pajtohen: kontrolli i çmimeve nuk funksionon. Kur qeveria vendos një çmim maksimal për mallrat, ajo prish ekuilibrin mes ofertës dhe kërkesës. Nëse çmimi është më i ulët se kostoja e prodhimit, furnizuesit ndalojnë së ofruari produkte, sepse nuk mund të mbulojnë shpenzimet. Kjo çon në mungesa, siç u pa në SHBA gjatë viteve 1970, kur kontrollet e çmimeve shkaktuan radhë të gjata dhe raftet bosh. Mungesat nxisin tregje të zeza, ku çmimet janë edhe më të larta se sa do të ishin në një treg të lirë, duke goditur më së keqi familjet me të ardhura të ulëta. Propozimi i Vetëvendosjes për "plafon" çmimesh tregon një injorancë të plotë të këtyre parimeve bazë ekonomike. Në vend që të trajtojë shkaqet reale të inflacionit, qeveria zgjedh një masë që premton lehtësim të përkohshëm, por që do të thellojë vuajtjet e qytetarëve dhe do të dëmtojë ekonominë.

Inflacioni në Kosovë është pasojë e politikave monetare të Bankës Qendrore Evropiane (BQE), e cila ka injektuar sasi të mëdha parash në ekonomi që nga kriza financiare e 2008-ës dhe pandemia e COVID-19. Kjo politikë ekspansioniste, duke mbajtur normat e interesit në nivele minimale dhe duke shtypur monedhë pa kontroll, ka rritur sasinë e euros në qarkullim, duke dobësuar fuqinë e saj blerëse. Kosova, që përdor euron si monedhë zyrtare, importon drejtpërdrejt këtë inflacion, pasi çmimet e mallrave dhe shërbimeve rriten në përputhje me rënien e vlerës reale të monedhës. Ky është një problem strukturor, i cili nuk mund të zgjidhet me kontrollin e çmimeve. Në vend të kësaj, qeveria Kurti duhej të promovonte politika për të rritur produktivitetin vendas, për të nxitur investimet në sektorë kyç dhe për të ulur varësinë nga importet. Por, në vend të strategjive të tilla, ajo zgjedh një masë të dështuar, duke dëshmuar mungesë të thellë të vizionit ekonomik.

Kontrolli i çmimeve ka pasoja të tjera shkatërruese. Ai dëmton besimin e bizneseve, të cilët shohin ndërhyrjen e qeverisë si një pengesë për aktivitetin e tyre. Nëse një prodhues nuk mund të shesë produktet me një çmim që mbulon kostot, ai largohet nga tregu, duke zvogëluar ofertën dhe duke rritur presionin mbi çmimet e mbetura. Në Kosovë, ku ekonomia mbështetet te bizneset e vogla dhe importet, kjo dinamikë është veçanërisht e rrezikshme. Për më tepër, zbatimi i kontrollit të çmimeve kërkon një burokraci të madhe për të monitoruar tregun, duke rritur kostot administrative dhe duke hapur derën për korrupsion. Deputetët e Vetëvendosjes, që mbështesin këtë politikë, duket se nuk e kuptojnë se ajo do të dëmtojë pikërisht ata që pretendojnë se po i mbrojnë: konsumatorët e varfër dhe sipërmarrësit e vegjël.

Nëse kontrolli i çmimeve do të funksiononte, ai do të ishte standard në çdo ekonomi të zhvilluar. Por përvoja globale tregon të kundërtën. Në SHBA, kontrollet e çmimeve u hoqën pas kaosit ekonomik të viteve 1970. Në Venezuela, kjo politikë çoi në hiperinflacion dhe mungesa masive të mallrave bazë, duke shkatërruar ekonominë. Zimbabve pësoi fat të ngjashëm. Këto dështime nuk janë rastësore; ato rrjedhin nga injorimi i ligjeve të tregut. Qeveria Kurti dhe deputetët e Vetëvendosjes duket se nuk kanë mësuar asgjë nga historia. Në vend që të konsultohen me ekspertë apo të studiojnë përvojat e kaluara, ata ndjekin një rrugë populiste që do të shtojë vuajtjet e popullsisë dhe do të dobësojë ekonominë.

Përkeqësimi i situatës vjen edhe nga mungesa e transparencës për nivelin e vërtetë të inflacionit. Ashtu siç tregojnë analizat ekonomike, statistikat zyrtare shpesh nënvlerësojnë inflacionin real për të fshehur dështimet e qeverive.

Në Kosovë, ku të dhënat ekonomike manipulohen për qëllime politike, qytetarët ndiejnë çdo ditë humbjen e fuqisë blerëse të parave të tyre, pavarësisht shifrave zyrtare. Vlerësime të pavarura sugjerojnë se inflacioni mund të jetë shumë më i lartë se ai i raportuar, duke e bërë edhe më urgjente nevojën për politika të mençura. Por kontrolli i çmimeve jo vetëm që do të dështojë, por do të maskojë përkohësisht problemin, duke e bërë zgjidhjen e tij më të vështirë në të ardhmen.

Çfarë mund të bënte qeveria Kurti në vend të kësaj? Ajo mund të fokusoej në rritjen e efikasitetit ekonomik duke përmirësuar infrastrukturën, duke nxitur prodhimin vendas dhe duke ofruar incentiva për bizneset e vogla dhe të mesme. Investimet në teknologji dhe edukim mund të rrisin produktivitetin, duke ulur varësinë nga importet e shtrenjta. Por këto zgjidhje kërkojnë vizion dhe kompetencë, dy cilësi që duket se mungojnë te qeveria dhe deputetët e Vetëvendosjes.

Përgjegjësia kryesore për këtë krizë qëndron te inflacioni monetar i BQE-së, i cili ka dobësuar euron dhe ka rritur çmimet në të gjithë Evropën. Por faji më i madh i qeverisë Kurti është se ajo vazhdon të përdorë një monedhë, euron, mbi të cilën Kosova nuk ka asnjë kontroll. Duke mos pasur politikë monetare të pavarur, Kosova është e pambrojtur ndaj vendimeve të BQE-së, të cilat favorizojnë ekonomitë e mëdha si Gjermania dhe Franca, por dëmtojnë vendet e vogla dhe të varfra si Kosova. Në vend që të eksplorojë opsione për të mbrojtur ekonominë vendase, si forcimi i rezervave valutore apo negocimi i mbështetjes nga institucionet ndërkombëtare, qeveria zgjedh kontrollin e çmimeve, një masë që tregon jo vetëm inkompetencë, por edhe mungesë tërësore të përgjegjësisë. Kjo politikë do të lërë qytetarët e Kosovës të përballen me një krizë gjithnjë e më të rëndë, ndërsa qeveria dhe deputetët e Vetëvendosjes vazhdojnë të mashtrojnë me premtime boshe dhe zgjidhje të dështuara.