Guximi për ta thënë të vërtetën: Ekonomia si mision moral

Në një kohë kur shumica e ekonomistëve heshtin para dështimeve të mëdha të sistemit financiar dhe përkulen para interesave të politikës ditore, bëhet gjithnjë e më e rëndësishme të kujtojmë se detyra e vërtetë e ekonomistit nuk është të jetë i pranueshëm për pushtetin, por të jetë i përkushtuar ndaj të vërtetës. Fjalimi Economics and Moral Courage është një thirrje për kthim në atë që duhet të jetë zemra e ekonomisë: guximi moral për të thënë të vërtetën, edhe kur ajo nuk dëgjohet, edhe kur ajo kushton karrierë, pozitë, apo siguri personale.

Llewellyn Rockwell e hap fjalimin me një kritikë të ashpër kundër ekonomistëve të rrjedhës kryesore, të cilët nuk parashikuan krizën e madhe të vitit 2008, dhe që vazhduan të japin këshilla edhe pas dështimeve të tyre. Ai përkujton mësimin themelor të Frédéric Bastiat-it: që për ta kuptuar realitetin ekonomik, duhet të shohim jo vetëm atë që shihet, por edhe atë që nuk shihet – pra, efektet e padukshme, pasojat e padrejtpërdrejta të vendimeve ekonomike dhe politike.

Në thelb, ekonomia nuk është vetëm çështje statistikash, grafikonësh dhe modeleve matematikore. Është çështje e strukturave të prodhimit, e kursimeve reale kundrejt iluzioneve monetare, e ndërhyrjes së bankave qendrore dhe deformimit të normave të interesit. Ekonomia është mbi të gjitha një shkencë e veprimit njerëzor, dhe kërkon mendim abstrakt, integritet logjik dhe përkushtim moral për të dalluar të vërtetën nga propaganda.

Rockwell sjell në qendër të vëmendjes figurën e Ludwig von Mises-it – një nga ekonomistët më të rëndësishëm të shekullit XX, i cili nuk pranoi të shesë parimet e tij për favore akademike apo politike. Mises kaloi jetën duke mbrojtur parimin e tregut të lirë, kundër socializmit, kundër ndërhyrjes shtetërore, dhe kundër falsifikimeve akademike që mohojnë natyrën dinamike të lirisë ekonomike. Për këtë arsye, ai u margjinalizua, iu mohua një pozitë zyrtare në Universitetin e Vjenës, u shpërngul në Gjenevë dhe më pas në SHBA, dhe kaloi dekada duke u përballur me përbuzje, refuzim dhe harresë.

Në kontrast, Rockwell përshkruan Hans Mayer-in, një akademik i cili ndërtoi karrierën e tij mbi luftëra personale, intrigë institucionale dhe përkulje ndaj çdo regjimi që siguronte statusin e tij – qoftë nazizmi, qoftë komunizmi. Mayer e përjashtoi Mises-in nga universiteti, i përndoqi studentët e tij, dhe në vitin 1938, me një letër të vetme, i largoi të gjithë anëtarët hebrenj nga Shoqata Ekonomike e Vienës, duke u nënshtruar pa asnjë rezistencë ndaj ligjeve raciste të Rajhut të Tretë. Pas luftës, ai përsëri mbijetoi politikisht dhe përsëri u përshtat. Por sot, ai është një figurë e harruar. Historia nuk mban mend njerëzit që zgjodhën sigurinë mbi të vërtetën.

Ndërsa Mises, i cili asnjëherë nuk hoqi dorë nga liria dhe parimi, mbetet një ndër figurat më të respektuara të ekonomisë moderne. Veprat e tij, si Human Action, ndikuan gjenerata të tëra studiuesish dhe mbrojtësish të tregut të lirë. Ato nuk ishin vetëm analiza të thukëta ekonomike, por edhe akte të guximit moral. Ai shkroi kur nuk kishte burime, kur nuk kishte lexues të shumtë, kur nuk kishte përkrahje politike apo financiare. Ai shkroi sepse e ndjeu si detyrë për të ardhmen.

Rockwell gjithashtu flet për Henry Hazlitt-in, një gazetar dhe ekonomist amerikan që ndau të njëjtin fat dhe të njëjtin ideal me Mises-in. Hazlitt refuzoi të përkrahte New Deal-in e Roosevelt-it, edhe pse kjo i kushtoi vendin e punës në disa prej mediave më të njohura të kohës. Ai përkrahu Mises-in në SHBA, ndihmoi në botimin e veprave të tij, dhe së bashku me donatorë si Lawrence Fertig, krijuan kushtet që Mises të mund të jepte mësim në New York University – jo falë universitetit, por falë bujarisë së individëve që e njihnin vlerën e lirisë dhe të dijes së pakompromis.

Ky rrëfim është më shumë se një histori personale: është një mësim për rolin e vërtetë të ekonomistit, që nuk është të përkëdhelë pushtetin me statistika dhe eufemizma, por të tregojë rrugën e vërtetë edhe kur ajo është e vështirë. Mises, Hazlitt, dhe më vonë Rothbard, nuk u bënë të famshëm sepse i bindën masat apo politikanët. Ata u bënë të pavdekshëm sepse nuk hoqën dorë nga parimi, dhe sepse mendimet e tyre u qëndruan kohës dhe u provuan të drejta.

Sot, përballë një tjetër vale planifikimi qeveritar, ndërhyrjeje monetare dhe manipulimi ekonomik, duhet të kujtojmë se nevojitet më shumë se vetëm logjikë për të qenë ekonomist i mirë – nevojitet guxim moral. Nevojitet që dikush të thotë atë që të tjerët nuk duan ta dëgjojnë. Nevojitet të dalësh kundër rrymës, të kundërshtosh atë që duket e padiskutueshme, dhe të qëndrosh me të vërtetën, edhe kur ajo është e vetmuar.

Ashtu siç tha Hayek, rreziku më i madh në botë është intelektuali arrogant që nuk ka përulësinë të kuptojë se shoqëria nuk mund të komandohet nga lart-poshtë. Dhe siç tregoi jeta e Mises-it, e Hazlitt-it e Rothbard-it, rruga e parimit nuk të garanton pozitë, por të jep diçka më të madhe: një ndikim që i mbijeton kohës dhe një trashëgimi që ndryshon mendjet dhe zemrat e brezave të ardhshëm.